1. نوار قلب (الکتروکاردیوگرام یا ECG)

نوار قلب یک ابزار تشخیصی سریع، در دسترس و کاملاً حیاتی است. این دستگاه فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند. پزشک چندین الکترود را روی پوست قفسه سینه، دست‌ها و پاهای بیمار قرار می‌دهد. این الکترودها سیگنال‌های الکتریکی تولید شده توسط قلب را دریافت می‌کنند. دستگاه نوار قلب این سیگنال‌ها را به صورت امواج گرافیکی چاپ می‌نماید. پزشک با تحلیل این امواج، اطلاعات ارزشمندی به دست می‌آورد. او می‌تواند ریتم قلب، ضربان و وجود هرگونه اختلال را بررسی کند. در هنگام سکته قلبی، الگوی طبیعی این امواج تغییر می‌کند. این تغییرات می‌تواند نشان‌دهنده انسداد شریان کرونر یا آسیب عضله قلب باشد. نوار قلب حتی می‌تواند محل تقریبی سکته را نیز مشخص نماید. این روش کاملاً بدون درد و غیرتهاجمی است. نتایج آن نیز اغلب به سرعت آماده می‌شود. به همین دلیل، نوار قلب اغلب اولین آزمایشی است که در اورژانس انجام می‌شود. این تشخیص سریع، پایه و اساس شروع فوری درمان را فراهم می‌کند. درمان فوری شانس نجات بیمار و حفظ عضله قلب را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.

2. آزمایش خون یا اندازه‌گیری آنزیم‌های قلبی مانند تروپونین

هنگامی که عضله قلب دچار آسیب می‌شود، پروتئین‌های خاصی را وارد جریان خون می‌کند. آزمایش خون سطح این پروتئین‌ها را اندازه‌گیری می‌نماید. تروپونین قلبی مهم‌ترین و حساس‌ترین نشانگر زیستی برای تشخیص سکته قلبی محسوب می‌شود. حتی مقدار کمی افزایش در سطح تروپونین می‌تواند نشانه آسیب قلبی باشد. سطح این پروتئین معمولاً چند ساعت پس از سکته قلبی در خون افزایش می‌یابد. پزشکان اغلب این آزمایش را در بازه‌های زمانی مشخص تکرار می‌کنند. آن‌ها با این کار روند تغییرات سطح تروپونین را زیر نظر می‌گیرند. یک روند صعودی تشخیص سکته قلبی را تقویت می‌کند. علاوه بر تروپونین، آنزیم‌های دیگری مانند CK-MB نیز اندازه‌گیری می‌شوند. این آزمایش یک ابزار تشخیصی بسیار قوی و مطمئن است. نتایج آن در کنار نوار قلب و علائم بیمار، تصویر کاملی از وضعیت قلب ارائه می‌دهد. این آزمایش به ویژه برای تایید سکته قلبی در افرادی که نوار قلب غیرقطعی دارند، بسیار ارزشمند است.

3. اکوکاردیوگرام

اکوکاردیوگرام از امواج صوتی برای ایجاد تصویر زنده و متحرک از قلب استفاده می‌کند. این روش یک سونوگرافی تخصصی از قلب است. تکنسین یک پروب را روی قفسه سینه بیمار حرکت می‌دهد. امواج صوتی از ساختارهای مختلف قلب عبور کرده و بازمی‌گردند. سپس کامپیوتر این امواج را به تصویر تبدیل می‌کند. پزشک با دیدن این تصاویر، اندازه و شکل قلب را ارزیابی می‌نماید. او عملکرد کلی پمپاژ قلب را به دقت بررسی می‌کند. همچنین می‌تواند حرکت دیواره‌های مختلف قلب را مشاهده کند. بخشی از عضله قلب که دچار سکته شده است، حرکت طبیعی خود را از دست می‌دهد. این ناحیه به خوبی سایر بخش‌ها منقبض نمی‌شود. اکوکاردیوگرام این اختلال حرکت را به وضوح نشان می‌دهد. این روش همچنین می‌تواند مشکلات دریچه‌ای یا وجود مایع در اطراف قلب را نیز شناسایی کند. این روش نیز غیرتهاجمی و بدون درد است. اطلاعات به دست آمده از اکو نقش بسیار مهمی در ارزیابی میزان آسیب قلبی و برنامه‌ریزی برای درمان آینده دارد.

4. آنژیوگرافی عروق کرونر

آنژیوگرافی عروق کرونر دقیق‌ترین روش برای ارزیابی شریان‌های قلب است. پزشکان این روش را “استاندارد طلایی” تشخیص انسداد عروق می‌دانند. این یک روش تهاجمی است. پزشک متخصص یک کاتتر نازک و منعطف را از طریق یک شریان در کشاله ران یا مچ دست وارد بدن می‌کند. او سپس این کاتتر را به آرامی به سمت عروق کرونر قلب هدایت می‌کند. زمانی که نوک کاتتر در مکان مناسب قرار گرفت، پزشک یک ماده حاجب مخصوص تزریق می‌کند. همزمان، از قلب با اشعه ایکس فیلمبرداری می‌شود. ماده حاجب درون عروق کرونر جریان می‌یابد و آن‌ها را در تصاویر اشعه ایکس نمایان می‌سازد. این تصاویر به وضوح نشان می‌دهند که کدام شریان مسدود شده یا تنگ است. آنژیوگرافی محل دقیق و شدت انسداد را مشخص می‌کند. یک مزیت بزرگ این روش این است که اگر انسداد 발견 شود، اغلب می‌توان بلافاصله اقدام به درمان کرد. پزشک می‌تواند در همان جلسه با استفاده از بالون یا استنت، شریان مسدود شده را باز کند.

5. تست ورزش

تست ورزش عملکرد قلب را در شرایط استرس و فعالیت بدنی ارزیابی می‌کند. این آزمایش برای افرادی مفید است که علائم آن‌ها (مانند درد قفسه سینه) فقط در حین فعالیت ظاهر می‌شود. بیمار معمولاً روی یک تردمیل راه می‌رود یا دوچرخه ثابت پدال می‌زند. شدت فعالیت به تدریج افزایش می‌یابد. در طول آزمایش، پزشک ضربان قلب، فشار خون و نوار قلب بیمار را به دقت زیر نظر می‌گیرد. او از بیمار می‌خواهد هرگونه علامتی مانند درد یا تنگی نفس را گزارش دهد. در افراد مبتلا به تنگی عروق کرونر، قلب در حین فعالیت قادر به دریافت خون کافی نیست. این وضعیت خود را در نوار قلب به صورت تغییرات خاصی نشان می‌دهد. همچنین ممکن است علائم بیمار در حین تست ظاهر شوند. تست ورزش به پزشک کمک می‌کند تا تحمل فرد را بسنجد و شدت بیماری عروق کرونر را تخمین بزند. این اطلاعات برای تصمیم‌گیری درباره نیاز به انجام اقدامات تهاجمی‌تر مانند آنژیوگرافی بسیار ارزشمند است.

6. سی‌تی اسکن قلب یا CT Angiography

سی‌تی آنژیوگرافی قلب یک روش تصویربرداری پیشرفته و غیرتهاجمی است. این روش تصاویر سه‌بعدی با وضوح بالا از قلب و عروق کرونر تولید می‌کند. پیش از اسکن، یک ماده حاجب مخصوص از طریق ورید بازوی بیمار تزریق می‌شود. سپس اسکنر سی‌تی با استفاده از اشعه ایکس، برش‌های مقطعی متعددی از قلب می‌گیرد. یک کامپیوتر قدرتمند این تصاویر را ترکیب کرده و مدل سه‌بعدی ایجاد می‌کند. این تصاویر به پزشک اجازه می‌دهد تا عروق کرونر را از بیرون مشاهده کند. او می‌تواند پلاک‌های کلسیمی و تنگی‌های عروقی را به وضوح ببیند. دوز اشعه در این روش معمولاً کم است. سی‌تی آنژیوگرافی برای رد کردن بیماری عروق کرونر در افرادی با ریسک متوسط بسیار مفید است.اگر نتایج این آزمایش طبیعی باشد، وجود انسداد قابل توجه قویاً رد می‌شود. این روش نیاز به انجام آنژیوگرافی تهاجمی را در بسیاری از بیماران کاهش می‌دهد. با این حال، اگر انسداد مشاهده شود، ممکن است برای تأیید نهایی و درمان، آنژیوگرافی تهاجمی همچنان مورد نیاز باشد.

7. اسکن پرفیوژن میوکارد یا اسکن هسته‌ای قلب

این آزمایش نحوه پرفیوژن یا خونرسانی به عضله قلب را ارزیابی می‌کند. این روش شامل دو مرحله اسکن است: یکی در حالت استراحت و دیگری در حالت استرس. استرس یا با ورزش (تردمیل) یا با تزریق داروهای خاص ایجاد می‌شود. این داروها باعث گشاد شدن عروق قلب یا افزایش ضربان قلب می‌شوند. سپس یک ماده رادیواکتیو بی‌خطر به جریان خون تزریق می‌شود. این ماده توسط سلول‌های سالم عضله قلب جذب می‌شود. یک دوربین گاما، میزان جذب ماده رادیواکتیو در بخش‌های مختلف قلب را ثبت می‌کند. مناطقی که خون کافی دریافت می‌کنند، در تصویر روشن به نظر می‌رسند. اگر بخشی از عضله قلب در حین استرس خون کمتری دریافت کند، در تصویر به صورت یک ناحیه تاریک دیده می‌شود. اما اگر همین ناحیه در اسکن استراحت طبیعی باشد، نشان‌دهنده تنگی عروق است. اگر ناحیه در هر دو اسکن تاریک باشد، احتمالاً قبلاً دچار سکته شده است. این روش وسعت و شدت مشکل خونرسانی را به خوبی نشان می‌دهد و برای برنامه‌ریزی درمانی بسیار مفید است.

8. معاینه فیزیکی و ارزیابی تاریخچه پزشکی

این ارزیابی، پایه و اساس تمام مراحل تشخیصی است. پزشک در ابتدا یک تاریخچه پزشکی کامل از بیمار می‌گیرد. او درباره علائم فعلی (نوع درد، محل، شدت و مدت) سوال می‌پرسد. همچنین سوابق پزشکی گذشته مانند فشار خون، دیابت و سیگار را بررسی می‌کند. سپس یک معاینه فیزیکی دقیق انجام می‌دهد. او فشار خون، نبض و صداهای قلب و ریه را بررسی می‌کند. پزشک به دنبال علائم نارسایی قلبی مانند ادم در پاها یا صدای کراکل در ریه می‌گردد. او عوامل خطرساز را ارزیابی می‌نماید. این اطلاعات اولیه یک نقشه راه برای پزشک ایجاد می‌کند. بر اساس این یافته‌ها، او تصمیم می‌گیرد که کدام آزمایشات تخصصی‌تر ضروری هستند. برای مثال، شرح حال معمول درد قفسه سینه، پزشک را مستقیماً به سمت درخواست نوار قلب و آزمایش تروپونین هدایت می‌کند. این ارزیابی اولیه اگرچه ساده به نظر می‌رسد، اما یکی از مهم‌ترین بخش‌های فرآیند تشخیص است.

1. آنژیوپلاستی و استنت گذاری یا PCI

این روش اولین و مؤثرترین درمان برای باز کردن شریان مسدود شده است. پزشک متخصص یک کاتتر نازک را از طریق شریان مچ دست یا کشاله ران به سمت قلب هدایت می‌کند. او سپس یک ماده حاجب تزریق می‌کند تا انسداد را تحت اشعه ایکس ببیند. پس از پیدا کردن محل انسداد، یک بالون بسیار کوچک را از طریق کاتتر به آن نقطه می‌فرستد. پزشک بالون را باد می‌کند. این عمل پلاک چربی را فشرده کرده و شریان را باز می‌نماید. سپس یک استنت (لوله توری فلزی) در محل انسداد قرار می‌دهد. این استنت مانند یک داربست کوچک عمل می‌کند. استنت شریان را باز نگه می‌دارد و از بسته شدن مجدد آن جلوگیری می‌نماید. بسیاری از استنت‌های مدرن دارای پوشش دارویی هستند. این پوشش به آرامی دارو آزاد می‌کند. دارو از تشکیل بافت اسکار و انسداد مجدد عروق جلوگیری می‌کند. این روش سریع، کم‌تهاجمی و بسیار مؤثر است. آنژیوپلاستی جریان خون را به سرعت به عضله قلب بازمی‌گرداند. این کار آسیب قلبی را محدود کرده و جان بیمار را نجات می‌دهد.

2. داروهای ترومبولیتیک

این داروها لخته خونی را که شریان کرونر را مسدود کرده است، حل می‌کنند. پزشکان در مواقعی که امکان انجام سریع آنژیوپلاستی وجود ندارد، از این داروها استفاده می‌کنند. پرستار این داروها را از طریق خط وریدی به جریان خون بیمار تزریق می‌کند. دارو به سرعت در خون گردش می‌کند. سپس مستقیماً به سمت لخته در شریان قلب حرکت می‌نماید. داروها با فعال کردن آنزیم‌های خاصی در خون عمل می‌کنند. این آنزیم‌ها فیبرین (ساختار اصلی لخته) را تجزیه می‌کنند. در نتیجه لخته به تدریج از بین می‌رود. این فرآیند جریان خون را به عضله قلب ایسکمیک بازمی‌گرداند. زمان در این درمان از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. هر دقیقه تأخیر باعث مرگ سلول‌های بیشتر قلبی می‌شود. این داروها عوارض خاصی دارند. مهمترین عارضه، خطر خونریزی جدی به ویژه در مغز است. پزشکان این داروها را برای همه بیماران تجویز نمی‌کنند. آن‌ها شرایط سنی، فشار خون و سوابق پزشکی بیمار را به دقت بررسی می‌کنند.

3. جراحی بایپس عروق کرونر یا CABG

این جراحی برای بیماران با انسدادهای شدید و متعدد در عروق کرونر کاربرد دارد. جراح در این عمل یک مسیر جدید برای خونرسانی به قلب ایجاد می‌کند. او ابتدا یک رگ سالم از دیگر قسمت‌های بدن بیمار برمی‌دارد. معمولاً از ورید ساق پا یا شریان های قفسه سینه استفاده می‌کند. سپس قفسه سینه بیمار را باز می‌کند تا به قلب دسترسی پیدا نماید. جراح یک سر رگ پیوندی را به آئورت (شریان اصلی بدن) متصل می‌کند. سر دیگر آن را به شریان کرونر، بعد از نقطه انسداد، وصل می‌نماید. این کار یک “مسیر دورزن” یا بایپس ایجاد می‌کند. اکنون خون می‌تواند از طریق این مسیر جدید به عضله قلب برسد. جراح اغلب چندین بایپس را در یک عمل انجام می‌دهد. این جراحی یک عمل بزرگ و پیچیده محسوب می‌شود. بیمار نیاز به بستری طولانی‌تر در بیمارستان دارد. دوره نقاهت آن نیز طولانی‌تر است. اما نتایج آن بسیار ماندگار و مؤثر می‌باشد. این روش برای بسیاری از بیماران میانسال و سالمند، کیفیت زندگی را به طور چشمگیری بهبود می‌بخشد.

4. داروهای ضدپلاکت و ضد انعقاد

این داروها از تشکیل لخته‌های جدید خون جلوگیری می‌کنند. آن‌ها نقش کلیدی در درمان و پیشگیری از سکته مجدد قلبی دارند. داروهای ضدپلاکت مانند آسپرین و کلوپیدوگرل بر روی پلاکت‌های خون اثر می‌گذارند. پلاکت‌ها سلول‌های کوچکی هستند که باعث لخته شدن خون می‌شوند. این داروها از چسبیدن پلاکت‌ها به یکدیگر و به دیواره رگ جلوگیری می‌کنند. بیماران معمولاً بلافاصله پس از تشخیص سکته قلبی یک دوز آسپرین با دوز بالا دریافت می‌کنند. سپس مصرف روزانه آن‌ها برای ماه‌ها یا سال‌ها ادامه می‌یابد. داروهای ضد انعقاد مانند هپارین و وارفارین بر روی فاکتورهای انعقادی خون اثر می‌گذارند. این فاکتورها پروتئین‌هایی هستند که در کبد ساخته می‌شوند. داروهای ضد انعقاد سرعت تشکیل این پروتئین‌ها را کاهش می‌دهند. در نتیجه خون به راحتی لخته نمی‌شود. پزشکان این داروها را به دقت برای بیماران تجویز می‌کنند. زیرا خطر خونریزی را افزایش می‌دهند. بیماران باید تحت نظر باشند.

5. داروهای مسکن و آرام بخش

این داروها در مرحله حاد سکته قلبی بسیار مهم هستند. درد قفسه سینه شدید باعث اضطراب و ترس بیمار می‌شود. این حالت سیستم عصبی سمپاتیک را فعال می‌کند. فعال شدن این سیستم، ضربان قلب و فشار خون را افزایش می‌دهد. در نتیجه بار کاری روی قلب آسیب دیده بیشتر می‌شود. پزشکان برای شکستن این چرخه معیوب از داروهای مسکن قوی مانند مورفین استفاده می‌کنند. مورفین درد را به سرعت کاهش می‌دهد. این دارو همچنین باعث اتساع عروق خونی می‌شود. در نتیجه بار کاری قلب کاهش می‌یابد. مورفین اثر آرام‌بخشی نیز دارد. این اثر به کاهش اضطراب و احساس مرگ قریب الوقوع در بیمار کمک می‌کند. پرستاران این داروها را به صورت وریدی و با دوز دقیق تزریق می‌کنند. آن‌ها علائم حیاتی بیمار را به دقت تحت نظر می‌گیرند. زیرا این داروها می‌توانند باعث کاهش فشار خون یا کاهش تنفس شوند. کنترل درد و اضطراب یک بخش اساسی از مراقبت‌های اولیه است.

6. داروهای کاهش دهنده فشار خون

این داروها بار کاری روی قلب را کاهش می‌دهند. آن‌ها به قلب آسیب دیده کمک می‌کنند تا با کارایی بیشتری پمپاژ نماید. بتا بلاکرها یکی از مهمترین داروهای این گروه هستند. این داروها ضربان قلب را کاهش می‌دهند. همچنین قدرت انقباض قلب را کم می‌کنند. در نتیجه قلب به اکسیژن کمتری نیاز پیدا می‌کند. مهارکننده‌های ACE یکی دیگر از گروه‌های حیاتی هستند. این داروها با مسدود کردن یک آنزیم خاص عمل می‌کنند. در نتیجه یک هورمون فشارخون‌زا به نام آنژیوتانسین II در بدن کاهش می‌یابد. این داروها عروق خونی را گشاد می‌کنند. در نتیجه فشار خون کاهش یافته و خون راحت‌تر از قلب خارج می‌شود. این داروها همچنین از بازسازی ها (تغییر شکل نامطلوب) قلب پس از سکته جلوگیری می‌کنند. پزشکان این داروها را بلافاصله پس از تثبیت وضعیت بیمار آغاز می‌کنند. مصرف این داروها اغلب به صورت طولانی‌مدت ادامه می‌یابد. آن‌ها یک بخش اصلی از درمان برای محافظت از قلب در آینده هستند.

7. استاتین ها یا کاهش دهنده چربی خون

این داروها سطح کلسترول بد (LDL) را در خون به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهند. استاتین‌ها در کبد کار می‌کنند. آن‌ها آنزیم اصلی مورد نیاز برای تولید کلسترول را مسدود می‌سازند. در نتیجه کبد کلسترول کمتری تولید می‌کند. بدن برای جبران این کمبود، کلسترول LDL موجود در خون را جذب می‌کند. این کار نه تنها چربی خون را کاهش می‌دهد، بلکه یک اثر ضد التهابی مهم دارد. این داروها التهاب در دیواره عروق خونی را کاهش می‌دهند. التهاب نقش کلیدی در تشکیل و پاره شدن پلاک‌های چربی دارد. پزشکان امروزه تجویز استاتین‌های قوی را بلافاصله پس از سکته قلبی آغاز می‌کنند. حتی اگر سطح کلسترول بیمار چندان بالا نباشد. هدف اصلی کاهش شدید سطح LDL و تثبیت پلاک‌های موجود است. تثبیت پلاک از پاره شدن آن و ایجاد لخته جدید جلوگیری می‌کند. مصرف منظم این داروها خطر سکته قلبی مجدد را به شدت کاهش می‌دهد.

8. اکسیژن درمانی

در طول سکته قلبی، عضله قلب اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند. این وضعیت می‌تواند منجر به کاهش سطح اکسیژن در خون شود. پزشکان برای جبران این کمبود، اکسیژن درمانی را آغاز می‌کنند. پرستار یک کانولای بینی یا ماسک اکسیژن روی صورت بیمار قرار می‌دهد. سپس اکسیژن با غلظت بالا را به بیمار می‌رساند. این کار میزان اکسیژن در خون را افزایش می‌دهد. در نتیجه بافت‌های بدن، از جمله عضله قلب آسیب دیده، اکسیژن بیشتری دریافت می‌کنند. این امر میزان آسیب وارده به سلول‌های قلبی را محدود می‌سازد. همچنین بار کاری روی قلب و ریه‌ها را کاهش می‌دهد. قلب برای تأمین نیاز بدن به اکسیژن، نیاز به پمپاژ خون کمتری دارد. این درمان به ویژه برای بیمارانی که دچار تنگی نفس یا نارسایی قلبی هستند، حیاتی است. پزشکان سطح اکسیژن خون بیمار را با دستگاهی به نام پالس اکسیمتر به طور مداوم کنترل می‌کنند. آن‌ها میزان اکسیژن را بر اساس نیاز بیمار تنظیم می‌نمایند.

9. توانبخشی قلبی

این برنامه یک فرآیند بلندمدت و جامع است. هدف آن بازگرداندن بیمار به یک زندگی فعال و سالم می‌باشد. برنامه توانبخشی معمولاً شامل سه بخش اصلی است. بخش اول، ورزش درمانی تحت نظارت است. فیزیوتراپیست یک برنامه ورزشی ایمن و تدریجی طراحی می‌کند. این برنامه به بهبود استقامت و قدرت بیمار کمک می‌کند. بخش دوم، آموزش بیمار است. متخصصان به بیمار و خانواده او درباره بیماری قلبی، رژیم غذایی سالم و مدیریت استرس آموزش می‌دهند. بخش سوم، پشتیبانی روانی است. مشاوران به بیمار کمک می‌کنند تا با ترس و اضطراب ناشی از بیماری کنار بیاید. این برنامه تحت نظارت یک تیم متخصص اجرا می‌شود. این برنامه کیفیت زندگی را به طور چشمگیری بهبود می‌بخشد. همچنین خطر بستری مجدد و سکته مجدد قلبی را کاهش می‌دهد. توانبخشی قلبی یک بخش ضروری و تکمیل کننده درمان است.