استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان در افراد میانسال و سالمند

 

 

علل و عوامل خطر استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان در افراد میانسال و سالمند

 

 

مصرف طولانی‌مدت کورتیکواستروئیدها

کورتیکواستروئیدها داروهای ضدالتهابی قوی هستند. این داروها برای درمان بیماری‌هایی مانند آرتریت و آسم تجویز می‌شوند. متأسفانه مصرف طولانی‌مدت آنها عوارض جانبی دارد. این داروها جذب کلسیم را کاهش می‌دهند. همچنین فعالیت سلول‌های استخوان‌ساز را مهار می‌کنند.

استفاده بیش از سه ماه از این داروها خطرناک است. بیماران باید کمترین دوز مؤثر را دریافت کنند. پزشکان معمولاً مکمل کلسیم و ویتامین D همراه این داروها تجویز می‌کنند. ورزش منظم می‌تواند اثرات منفی داروها را کاهش دهد. بیماران باید به طور منظم تست تراکم استخوان انجام دهند.

 

مصرف سیگار و الکل

سیگار کشیدن مستقیماً به استخوان‌ها آسیب می‌زند. نیکوتین جذب کلسیم را مختل می‌کند. سموم موجود در سیگار فعالیت سلول‌های استخوان‌ساز را کاهش می‌دهند. سیگاری‌ها تراکم استخوان کمتری نسبت به غیرسیگاری‌ها دارند. خطر شکستگی در آنها به مراتب بیشتر است.

الکل نیز بر متابولیسم استخوان تأثیر منفی می‌گذارد. مصرف زیاد الکل تعادل هورمونی را برهم می‌زند. این ماده سمی به سلول‌های استخوانی آسیب مستقیم می‌رساند. ترک سیگار و محدود کردن الکل برای سلامت استخوان‌ها ضروری است. حتی کاهش مصرف نیز تأثیرات مثبت دارد.

 

بیماری‌های مزمن

برخی بیماری‌ها مستقیماً بر سلامت استخوان تأثیر می‌گذارند. دیابت کنترل نشده خطر استئوپنی را افزایش می‌دهد. پرکاری تیروئید متابولیسم استخوان را تسریع می‌کند. آرتریت روماتوئید باعث التهاب مفاصل و استخوان‌ها می‌شود. بیماری‌های کلیوی نیز تعادل مواد معدنی را برهم می‌زنند.

کنترل دقیق این بیماری‌ها اهمیت زیادی دارد. بیماران باید تحت نظر پزشک معالج باشند. درمان مناسب بیماری اصلی از آسیب استخوانی جلوگیری می‌کند. مکمل‌های غذایی ممکن است برای جبران کمبودها لازم باشد. نظارت منظم بر تراکم استخوان در این بیماران ضروری است.

 

لاغری مفرط

استخوان‌های ما به وزن بدن برای حفظ قدرت نیاز دارند. افراد بسیار لاغر تراکم استخوان کمتری دارند. شاخص توده بدنی زیر 5/18 خطرناک است. کمبود وزن باعث کاهش استروژن در زنان می‌شود. این وضعیت به سرعت به استخوان‌ها آسیب می‌زند.

افزایش وزن کنترل‌شده می‌تواند کمک‌کننده باشد. تمرینات مقاومتی برای ساخت توده عضلانی مفید است. رژیم غذایی پرکالری با پروتئین کافی ضروری است. مکمل‌های غذایی زیر نظر پزشک ممکن است لازم باشد. حفظ وزن سالم یکی از بهترین راه‌های محافظت از استخوان‌هاست.

 

جراحی‌های گوارشی

جراحی‌هایی مانند بایپس معده عوارض جانبی دارند. این عمل‌ها جذب مواد مغذی را کاهش می‌دهند. بدن ممکن است نتواند کلسیم و ویتامین D کافی جذب کند. کاهش وزن سریع پس از جراحی نیز خطرناک است. بسیاری از بیماران پس از عمل دچار کمبود مواد معدنی می‌شوند.

مصرف مکمل‌های با دوز بالا معمولاً ضروری است. بیماران باید به طور منظم آزمایش خون بدهند. پزشکان اغلب تزریق ویتامین D را تجویز می‌کنند. پیگیری طولانی‌مدت پس از جراحی اهمیت زیادی دارد. ورزش و رژیم غذایی مناسب می‌تواند عوارض را کاهش دهد.

 

کمبود پروتئین

پروتئین جزء اصلی ساختار استخوان است. بسیاری از سالمندان پروتئین کافی مصرف نمی‌کنند. کاهش اشتها با افزایش age شایع است. برخی رژیم‌های غذایی نامناسب نیز مشکل‌زا هستند. کمبود پروتئین روند بهبود شکستگی‌ها را کند می‌کند.

مصرف گوشت، ماهی، تخم‌مرغ و حبوبات ضروری است. محصولات لبنی نیز منابع خوب پروتئین هستند. در صورت نیاز می‌توان از پودرهای پروتئینی استفاده کرد. سالمندان باید روزانه 1-1.2 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن مصرف کنند. تغذیه مناسب می‌تواند از تحلیل استخوان جلوگیری کند.

 

بی‌حرکتی طولانی‌مدت

استخوان‌ها برای حفظ قدرت به تحرک نیاز دارند. بی‌حرکتی باعث از دست دادن سریع توده استخوانی می‌شود. بیماران بستری در بیمارستان به سرعت دچار تحلیل استخوان می‌شوند. افراد مبتلا به فلج نیز در معرض خطر هستند. حتی چند هفته بی‌حرکتی کافی است تا استخوان‌ها ضعیف شوند.

فیزیوتراپی زودهنگام اهمیت زیادی دارد. تمرینات دامنه حرکتی حتی در بستر نیز مفید است. استفاده از وزنه‌های سبک می‌تواند کمک‌کننده باشد. دستگاه‌های تحریک الکتریکی گاهی تجویز می‌شوند. هر مقدار حرکت، هرچند کوچک، برای استخوان‌ها مفید است.

 

راه‌های تشخیص استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان در افراد میانسال و سالمند

استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان در افراد میانسال و سالمند نیاز به تشخیص به‌موقع دارد. این مشکل معمولاً بدون علامت است، اما خطر شکستگی‌های استخوانی را افزایش می‌دهد. پزشکان روش‌های مختلفی برای شناسایی استئوپنی دارند. تشخیص زودهنگام به پیشگیری از پیشرفت به پوکی استخوان کمک می‌کند.

تست سنجش تراکم استخوان (DEXA) دقیق‌ترین روش تشخیص است. این آزمایش بدون درد و سریع انجام می‌شود. DEXA مقدار مواد معدنی استخوان را اندازه‌گیری می‌کند. پزشکان معمولاً ستون فقرات و لگن را بررسی می‌کنند. نتایج به صورت عدد T-score ارائه می‌شوند.

سونوگرافی استخوان روشی ساده و بدون اشعه است. این روش بیشتر برای غربالگری اولیه کاربرد دارد. آزمایش خون نیز اطلاعات مفیدی ارائه می‌دهد. سطح کلسیم، ویتامین D و هورمون‌ها را اندازه‌گیری می‌کنند. نشانگرهای تخریب استخوان در خون هم کمک‌کننده هستند.

عکسبرداری معمولی اشعه ایکس فقط تغییرات پیشرفته را نشان می‌دهد. اما برای رد سایر مشکلات استخوانی مفید است. ابزار ارزیابی خطر شکستگی (FRAX) به پیش‌بینی خطر کمک می‌کند. این ابزار عوامل مختلفی مانند سن و سابقه بیماری‌ها را در نظر می‌گیرد.

تشخیص استئوپنی اولین قدم برای پیشگیری از عوارض آن است. با شناسایی زودهنگام می‌توان اقدامات مؤثری انجام داد. تغییر سبک زندگی و درمان مناسب از شکستگی‌های خطرناک جلوگیری می‌کند. افراد در معرض خطر باید به طور منظم بررسی شوند.

 

تست سنجش تراکم استخوان 

DEXA Scan استاندارد طلایی تشخیص استئوپنی محسوب می‌شود. این روش دقیق و غیرتهاجمی است. دستگاه از اشعه ایکس با دوز بسیار پایین استفاده می‌کند. بیمار روی تخت دراز می‌کشد و دستگاه از ناحیه کمر و لگن عکسبرداری می‌کند. کل فرایند کمتر از ۱۵ دقیقه طول می‌کشد.

نتایج تست به صورت دو عدد گزارش می‌شود: T-score و Z-score. T-score تراکم استخوان بیمار را با افراد جوان سالم مقایسه می‌کند. Z-score مقایسه با گروه همسن و همجنس انجام می‌دهد. عدد T-score بین -۱ تا -۲.۵ نشانه استئوپنی است. زیر -۲.۵ تشخیص پوکی استخوان داده می‌شود.

این تست برای زنان بالای ۶۵ سال و مردان بالای ۷۰ سال توصیه می‌شود. افراد با عوامل خطر مانند شکستگی قبلی یا مصرف طولانی مدت کورتون باید زودتر بررسی شوند. DEXA درد ندارد و نیاز به آمادگی خاصی ندارد. فقط باید از مصرف مکمل‌های کلسیم ۲۴ ساعت قبل خودداری کرد.

تکرار تست معمولاً هر ۱-۲ سال توصیه می‌شود. این فاصله بستگی به نتیجه اولیه و عوامل خطر دارد. DEXA علاوه بر تشخیص، برای پیگیری پاسخ به درمان هم کاربرد دارد. هزینه آن نسبتاً مناسب است و پوشش بیمه‌ای دارد. در بسیاری از مراکز رادیولوژی قابل انجام است.

 

سونوگرافی کمّی استخوان

سونوگرافی استخوان روشی ساده و بدون اشعه است. معمولاً استخوان پاشنه پا را بررسی می‌کند. امواج صوتی با فرکانس بالا از استخوان عبور داده می‌شوند. سرعت عبور امواج (SOS) و ضریب تضعیف (BUA) اندازه‌گیری می‌شوند. این پارامترها با تراکم استخوان ارتباط مستقیم دارند.

مزیت بزرگ QUS عدم استفاده از اشعه است. حمل و نقل دستگاه آسان است. می‌توان آن را در مطب پزشکان یا مراکز بهداشتی استفاده کرد. هزینه آن کمتر از DEXA است. برای غربالگری اولیه جمعیت بسیار مناسب است. نتایج آن در عرض چند دقیقه آماده می‌شود.

اما QUS محدودیت‌هایی هم دارد. فقط می‌تواند استخوان محیطی را بررسی کند. دقت آن برای تشخیص استئوپنی کمتر از DEXA است. معمولاً برای تأیید تشخیص نیاز به آزمایشات تکمیلی هست. بیشتر برای ارزیابی اولیه خطر شکستگی کاربرد دارد. در صورت نتیجه غیرطبیعی، باید DEXA انجام شود.

 

آزمایش خون

آزمایش خون نقش مکمل در تشخیص استئوپنی دارد. این آزمایشات چند بخش مهم را بررسی می‌کنند. سطح کلسیم و فسفر سرم نشان دهنده تعادل مواد معدنی است. ویتامین D یکی از حیاتی‌ترین فاکتورهاست. کمبود آن در سالمندان بسیار شایع است.

نشانگرهای تخریب استخوان مانند CTX و NTX در خون یا ادرار اندازه‌گیری می‌شوند. نشانگرهای تشکیل استخوان مانند P1NP و استئوکلسین هم ارزش تشخیصی دارند. هورمون پاراتیروئید (PTH) باید بررسی شود. سطح بالای آن نشانه کمبود کلسیم یا ویتامین D است.

آزمایشات کلی مانند CBC و عملکرد کلیه هم لازم است. برخی بیماری‌ها مثل پرکاری تیروئید باعث استئوپنی می‌شوند. آزمایش خون به تشخیص این علل ثانویه کمک می‌کند. این تست‌ها برای پایش پاسخ به درمان هم مفید هستند. تغییرات نشانگرهای استخوانی زودتر از DEXA مشخص می‌شوند.

 

عکسبرداری با اشعه ایکس

گرافی ساده روشی قدیمی ولی هنوز کاربردی است. این روش تغییرات پیشرفته استئوپنی را نشان می‌دهد. در مراحل اولیه حساسیت کمی دارد. وقتی ۳۰-۴۰% تراکم استخوان از بین برود، در عکس مشخص می‌شود. بیشتر برای تشخیص شکستگی‌ها استفاده می‌شود.

شکستگی‌های فشاری مهره‌ها در عکس سینه یا کمر دیده می‌شوند. کاهش تراکم استخوان باعث شفاف‌تر دیده شدن استخوان‌ها می‌شود. پزشکان گاهی به طور اتفاقی استئوپنی را در عکس‌های روتین تشخیص می‌دهند. این روش برای رد سایر بیماری‌های استخوانی هم کاربرد دارد.

مزیت بزرگ آن در دسترس بودن و هزینه پایین است. در هر مرکز رادیولوژی انجام می‌شود. نیاز به آمادگی خاصی ندارد. اما برای تشخیص زودهنگام استئوپنی مناسب نیست. معمولاً پس از شکستگی یا برای بررسی دردهای استخوانی تجویز می‌شود.

 

سی تی اسکن کمّی

QCT روشی پیشرفته برای سنجش تراکم استخوان است. برخلاف DEXA که تصویر دو بعدی می‌دهد، QCT تصویر سه بعدی ارائه می‌دهد. می‌تواند تراکم استخوان مهره‌ها را دقیق اندازه بگیرد. چربی مغز استخوان را هم بررسی می‌کند. دقت آن در افراد چاق بیشتر از DEXA است.

اما معایب مهمی هم دارد. دوز اشعه آن بالاتر از DEXA است. هزینه آن به مراتب بیشتر است. فقط در مراکز تخصصی موجود است. زمان انجام آن طولانی‌تر است. معمولاً برای موارد تحقیقاتی یا تشخیص‌های پیچیده استفاده می‌شود.

در QCT بیمار روی تخت سی تی دراز می‌کشد. یک فانتوم (استاندارد مرجع) هم کنار بیمار قرار داده می‌شود. تصاویر مقطع‌ای از مهره‌ها گرفته می‌شوند. نتایج به صورت میلی‌گرم بر سانتی‌متر مکعب گزارش می‌شوند. این روش بیشتر برای پژوهش‌های کلینیکی کاربرد دارد.

 

ابزار ارزیابی خطر شکستگی

FRAX ابزاری بالینی برای پیش‌بینی خطر شکستگی است. این ابزار آنلاین و رایگان در دسترس است. سن، جنس و عوامل خطر را در نظر می‌گیرد. حتی بدون دانستن تراکم استخوان هم قابل استفاده است. احتمال شکستگی در ۱۰ سال آینده را محاسبه می‌کند.

عواملی که FRAX بررسی می‌کند شامل: سن، جنس، وزن، قد، سابقه شکستگی، سابقه خانوادگی، مصرف سیگار، مصرف الکل، آرتریت روماتوئید و مصرف کورتون است. اگر تراکم استخوان هم وارد شود، دقت پیش‌بینی بیشتر می‌شود. نتایج به صورت درصد خطر گزارش می‌شوند.

پزشکان از FRAX برای تصمیم‌گیری درمانی استفاده می‌کنند. معمولاً اگر خطر شکستگی اصلی بیش از ۲۰% یا خطر شکستگی لگن بیش از ۳% باشد، درمان شروع می‌شود. این ابزار برای افراد ۴۰ تا ۹۰ سال کاربرد دارد. در کنار معاینه بالینی ارزش زیادی دارد.

 

معاینه فیزیکی و سابقه پزشکی

معاینه بالینی قدم اول در ارزیابی استئوپنی است. پزشک قد فعلی بیمار را اندازه می‌گیرد. کاهش قد بیش از ۴ سانتی‌متر نسبت به جوانی هشداردهنده است. وضعیت قامت و قوز پشت بررسی می‌شود. وجود دردهای استخوانی یا عضلانی پرسیده می‌شود.

سابقه پزشکی کامل بسیار مهم است. سابقه شکستگی‌های قبلی با ضربه خفیف ارزشمند است. سن یائسگی در زنان پرسیده می‌شود. داروهای مصرفی به دقت بررسی می‌شوند. سابقه خانوادگی پوکی استخوان یا شکستگی لگن مهم است.

پزشک عوامل خطر مانند سیگار، الکل و کم تحرکی را ارزیابی می‌کند. بیماری‌های مزمن مانند دیابت یا بیماری‌های گوارشی بررسی می‌شوند. معاینه فیزیکی ممکن است ضعف عضلانی یا مشکلات تعادلی را نشان دهد. این اطلاعات به تعیین نیاز به آزمایشات بیشتر کمک می‌کند.

 

نشانگرهای بیوشیمیایی استخوان

این نشانگرها فعالیت متابولیک استخوان را منعکس می‌کنند. به دو گروه تقسیم می‌شوند: نشانگرهای تشکیل و نشانگرهای تخریب استخوان. P1NP و استئوکلسین نشانگرهای تشکیل هستند. CTX و NTX نشانگرهای تخریب محسوب می‌شوند. این مواد در خون یا ادرار اندازه‌گیری می‌شوند.

مزیت اصلی این تست‌ها سرعت پاسخ آنهاست. تغییرات آنها ۳-۶ ماه پس از شروع درمان ظاهر می‌شود. در حالی که DEXA حداقل یک سال طول می‌کشد. برای پایش پاسخ به درمان بسیار مفید هستند. به تنظیم دوز داروها کمک می‌کنند.

اما محدودیت‌هایی هم دارند. تغییرات روزانه و ساعتی دارند. بهتر است صبح و ناشتا گرفته شوند. هزینه آنها نسبتاً بالا است. در همه آزمایشگاه‌ها انجام نمی‌شوند. تفسیر آنها نیاز به تخصص دارد. معمولاً همراه با سایر روش‌های تشخیصی استفاده می‌شوند.

 

اسکن استخوان با مواد رادیواکتیو

اسکن استخوان معمولاً برای بررسی متاستازهای سرطانی استفاده می‌شود. اما در برخی موارد استئوپنی هم کاربرد دارد. ماده ردیاب (معمولاً تکنسیوم) به ورید تزریق می‌شود. پس از ۲-۳ ساعت از کل بدن عکسبرداری می‌شود. مناطق با فعالیت متابولیک بالا جذب بیشتری نشان می‌دهند.

در استئوپنی ممکن است الگوی منتشر افزایش جذب دیده شود. این روش برای تشخیص شکستگی‌های فشاری مهره مفید است. حساسیت آن برای شکستگی‌های استرسی بالا است. می‌تواند بین شکستگی جدید و قدیمی تمایز قائل شود. اما برای تشخیص اولیه استئوپنی کاربرد روتین ندارد.

معایب آن شامل هزینه بالا، زمان بر بودن و مواجهه با اشعه است. واکنش‌های آلرژیک به ماده حاجب نادر است. در بارداری منع مصرف دارد. معمولاً وقتی سایر روش‌ها نتیجه قطعی نداده‌اند استفاده می‌شود. تفسیر نتایج نیاز به رادیولوژیست مجرب دارد.

 

ام آر آی (MRI)

MRI در تشخیص استئوپنی نقش محدودی دارد. اما در بررسی عوارض آن بسیار ارزشمند است. بهترین روش برای تشخیص شکستگی‌های مهره است. می‌تواند ادم مغز استخوان را نشان دهد. بین شکستگی جدید و قدیمی تمایز قائل می‌شود.

مزیت بزرگ MRI عدم استفاده از اشعه است. تصاویر با وضوح بالایی از ساختار استخوان ارائه می‌دهد. می‌تواند بیماری‌های دیگر شبیه استئوپنی را رد کند. برای بررسی دردهای غیرقابل توجیه استخوانی عالی است. در برنامه‌ریزی جراحی‌های ارتوپدی کمک می‌کند.

اما معایب قابل توجهی دارد. هزینه آن بسیار بالا است. زمان انجام آن طولانی است (۳۰-۴۵ دقیقه). برای افراد با کلستروفوبیا مشکل ایجاد می‌کند. در حضور وسایل فلزی در بدن قابل انجام نیست. فقط در مراکز تخصصی موجود است. معمولاً در موارد خاص و پیچیده تجویز می‌شود.

 

راه‌های پیشگیری از استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان در افراد میانسال و سالمند

استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان، تهدید خاموشی برای سلامت میانسالان و سالمندان محسوب می‌شود. این عارضه به آرامی پیشرفت می‌کند و معمولاً زمانی تشخیص داده می‌شود که آسیب جدی به استخوان‌ها وارد شده است. خوشبختانه راهکارهای مؤثری برای پیشگیری از این مشکل وجود دارد.

پیشگیری از استئوپنی نیازمند تغییرات ساده اما پایدار در سبک زندگی است. مصرف کافی کلسیم و ویتامین D پایه اصلی این پیشگیری را تشکیل می‌دهد. ورزش منظم، به ویژه فعالیت‌های تحمل وزن، استخوان‌ها را قوی نگه می‌دارد. ترک عادات مضر مانند سیگار و الکل تأثیر چشمگیری در حفظ تراکم استخوان دارد.

کنترل وزن مناسب بدن از دیگر عوامل کلیدی است. لاغری مفرط خطر استئوپنی را افزایش می‌دهد. پیشگیری از زمین خوردن و آسیب‌های استخوانی نیز حائز اهمیت است. غربالگری منظم به تشخیص به موقع کمک می‌کند.

این راهکارها نه تنها از استئوپنی پیشگیری می‌کنند، بلکه کیفیت زندگی را در سالمندی بهبود می‌بخشند. شروع این تغییرات در میانسالی بهترین زمان برای محافظت از استخوان‌هاست. پیشگیری همیشه بهتر و ساده‌تر از درمان است. با رعایت این نکات ساده می‌توان از عوارض ناتوان‌کننده استئوپنی در دوران سالمندی جلوگیری کرد.

 

مصرف کافی کلسیم روزانه

کلسیم سنگ بنای استخوان‌های سالم است. میانسالان روزانه به 1200 میلی‌گرم کلسیم نیاز دارند. این مقدار از طریق ترکیب غذاها و مکمل‌ها تأمین می‌شود. لبنیات بهترین منبع کلسیم محسوب می‌شوند. یک لیوان شیر حدود 300 میلی‌گرم کلسیم دارد. ماست، پنیر و کشک نیز منابع عالی هستند.

برای افراد با عدم تحمل لاکتوز، جایگزین‌های مناسبی وجود دارد. ماهی‌های کنسروی با استخوان مانند سالمون کلسیم بالایی دارند. سبزیجات برگ‌دار تیره مانند کلم پیچ و بروکلی حاوی کلسیم هستند. بادام و انجیر خشک نیز مقدار قابل توجهی کلسیم دارند. آب‌میوه‌ها و غلات غنی‌شده گزینه‌های خوبی هستند.

مکمل‌های کلسیم باید با نظر پزشک مصرف شوند. کلسیم سیتررات جذب بهتری دارد. بهتر است مکمل را با غذا و در دوزهای منقسم مصرف کرد. مصرف همزمان با ویتامین D جذب را افزایش می‌دهد. عوارض گوارشی مانند یبوست ممکن است اتفاق بیفتد.

 

تأمین ویتامین D مورد نیاز بدن

ویتامین D کلید جذب کلسیم است. پوست افراد مسن توانایی کمتری در تولید این ویتامین دارد. روزانه 800-1000 واحد بین‌المللی ویتامین D نیاز است. نور خورشید منبع طبیعی ویتامین D محسوب می‌شود. 15-20 دقیقه قرارگیری روزانه در آفتاب کافی است.

ماهی‌های چرب مانند سالمون و تن منابع غذایی خوبی هستند. زرده تخم‌مرغ و قارچ نیز حاوی ویتامین D هستند. بسیاری از محصولات لبنی و غلات با ویتامین D غنی‌شده‌اند. در ماه‌های زمستان، مکمل‌ها اغلب ضروری می‌شوند.

مکمل ویتامین D3 (کوله‌کلسیفرول) شکل مؤثری است. آزمایش خون سطح ویتامین D را مشخص می‌کند. سطح مطلوب بین 30-50 نانوگرم بر میلی‌لیتر است. مصرف بیش از حد می‌تواند مسمومیت ایجاد کند. همیشه با پزشک درباره دوز مناسب مشورت کنید.

 

انجام منظم ورزش‌های تحمل وزن

ورزش‌های تحمل وزن استخوان‌ها را قوی می‌کنند. این تمرینات نیروی جاذبه را بر استخوان‌ها وارد می‌کنند. پیاده‌روی ساده‌ترین و مؤثرترین ورزش است. روزانه 30 دقیقه پیاده‌روی سریع توصیه می‌شود.

تمرینات مقاومتی با وزنه‌های سبک بسیار مفید هستند. استفاده از باندهای کشی مقاومت ایجاد می‌کند. تمرینات تعادلی مانند تای‌چی از زمین خوردن جلوگیری می‌کنند. شنا و دوچرخه‌سواری اگرچه مفیدند، اما تحمل وزن محسوب نمی‌شوند.

ورزش باید منظم و مستمر باشد. هفته‌ای 3-5 جلسه ورزش ایده‌آل است. شدت تمرینات باید به تدریج افزایش یابد. افراد مبتدی باید با مربی کار کنند. هرگونه درد غیرعادی باید جدی گرفته شود.

 

ترک مصرف سیگار و دخانیات

سیگار دشمن استخوان‌هاست. نیکوتین جذب کلسیم را مختل می‌کند. سموم سیگار به سلول‌های استخوان‌ساز آسیب می‌زنند. سیگاری‌ها تراکم استخوان کمتری دارند. خطر شکستگی در آن‌ها به مراتب بیشتر است.

ترک سیگار در هر سنی مفید است. بعد از ترک، بدن شروع به ترمیم می‌کند. مشاوره ترک سیگار موفقیت را افزایش می‌دهد. گروه‌های حمایتی بسیار کمک‌کننده هستند. داروهای ترک نیکوتین تحت نظر پزشک مفیدند.

مزایای ترک سیگار فوری است. بعد از 20 دقیقه فشار خون کاهش می‌یابد. پس از یک سال خطر بیماری قلبی نصف می‌شود. پس از 5 سال خطر سکته مانند افراد غیرسیگاری می‌شود. ترک سیگار یکی از بهترین تصمیمات برای سلامت استخوان‌هاست.

 

محدود کردن مصرف الکل

الکل متابولیسم استخوان را مختل می‌کند. مصرف زیاد تعادل هورمونی را برهم می‌زند. الکل مستقیماً به سلول‌های استخوانی آسیب می‌رساند. افراد الکلی معمولاً تغذیه نامناسبی دارند.

مصرف الکل باید به حداقل برسد. زنان بیش از یک drink در روز ننوشند. مردان بیش از دو drink در روز مصرف نکنند. یک drink معادل 350cc آبجو یا 150cc شراب است.

ترک الکل فواید سریعی دارد. بعد از چند هفته جذب کلسیم بهبود می‌یابد. پس از چند ماه تراکم استخوان افزایش می‌یابد. مشاوره تخصصی به ترک کمک می‌کند. گروه‌های حمایتی مانند AA بسیار مؤثر هستند.

 

حفظ وزن مناسب بدن

وزن بسیار کم به استخوان‌ها آسیب می‌زند. شاخص توده بدنی زیر 18.5 خطرناک است. وزن مناسب فشار کافی بر استخوان‌ها وارد می‌کند. این فشار استخوان‌سازی را تحریک می‌کند.

رژیم‌های سخت و سریع ممنوع است. کاهش وزن باید تدریجی و اصولی باشد. هفته‌ای نیم تا یک کیلو کاهش وزن کافی است. رژیم باید حاوی پروتئین و کلسیم کافی باشد.

ورزش در حفظ وزن سالم حیاتی است. ترکیب ورزش هوازی و مقاومتی بهترین نتیجه را دارد. مشاوره با متخصص تغذیه بسیار کمک‌کننده است. وزن مناسب خطر شکستگی را کاهش می‌دهد.

 

انجام تست‌های غربالگری منظم

تشخیص زودهنگام استئوپنی اهمیت زیادی دارد. تست سنجش تراکم استخوان (DEXA) استاندارد طلایی است. زنان بالای 65 سال باید این تست را انجام دهند. مردان بالای 70 سال نیز نیاز به غربالگری دارند.

افراد با عوامل خطر باید زودتر شروع کنند. تست هر 1-2 سال تکرار می‌شود. آزمایش خون سطح ویتامین D و کلسیم را می‌سنجد. پزشک براساس نتایج توصیه‌های لازم را می‌دهد.

غربالگری از عوارض شدید پیشگیری می‌کند. درمان زودهنگام مؤثرتر است. هزینه تست‌ها در مقایسه با درمان شکستگی ناچیز است. پیگیری منظم کلید حفظ سلامت استخوان‌هاست.

 

مصرف پروتئین کافی در رژیم غذایی

پروتئین 50% حجم استخوان را تشکیل می‌دهد. سالمندان روزانه به 1-1.2 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن نیاز دارند. گوشت قرمز، مرغ و ماهی منابع عالی هستند. تخم‌مرغ و لبنیات نیز پروتئین باکیفیت دارند.

منابع گیاهی شامل حبوبات و آجیل است. ترکیب غلات و حبوبات پروتئین کامل ایجاد می‌کند. پودرهای پروتئینی در صورت نیاز قابل استفاده هستند. پروتئین کافی از تحلیل عضلات نیز جلوگیری می‌کند.

مصرف بیش از حد پروتئین مضر است. تعادل در مصرف اهمیت دارد. پروتئین باید در طول روز توزیع شود. صبحانه پروتئینی اهمیت ویژه‌ای دارد. مشاوره با متخصص تغذیه برنامه مناسبی ارائه می‌دهد.

 

پیشگیری از زمین خوردن و آسیب‌های استخوانی

زمین خوردن علت اصلی شکستگی در سالمندان است. خانه را باید از عوامل خطر پاک کرد. فرش‌های لغزنده باید ثابت شوند. نورپردازی مناسب راهروها ضروری است. نرده‌های دستگیر در راه پله‌ها نصب شود.

کفش‌های مناسب با کف غیرلغزنده بپوشید. عینک و سمعک به موقع تعویض شوند. تمرینات تعادلی مانند تای‌چی بسیار کمک‌کننده است. استفاده از واکر یا عصا در صورت نیاز ضروری است.

بررسی داروهای ایجادکننده سرگیجه مهم است. ویتامین D کافی قدرت عضلات را افزایش می‌دهد. حمام و دستشویی باید دستگیره داشته باشد. پیشگیری از زمین خوردن ساده‌تر از درمان شکستگی است.

 

مدیریت بیماری‌های مزمن مؤثر بر سلامت استخوان

بیماری‌هایی مانند دیابت بر استخوان‌ها تأثیر می‌گذارند. کنترل دقیق قند خون اهمیت زیادی دارد. پرکاری تیروئید متابولیسم استخوان را تسریع می‌کند. بیماری‌های کلیوی تعادل کلسیم را برهم می‌زنند.

آرتریت روماتوئید التهاب استخوان ایجاد می‌کند. بیماری‌های گوارشی جذب مواد مغذی را کاهش می‌دهند. درمان مناسب این بیماری‌ها از آسیب استخوان جلوگیری می‌کند. معاینات منظم با پزشک متخصص ضروری است.

داروهای مصرفی باید بررسی شوند. برخی داروها مانند کورتون به استخوان آسیب می‌زنند. مکمل‌های مناسب با نظر پزشک تجویز می‌شوند. مدیریت بیماری‌های مزمن کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد.

 

کاهش مصرف کافئین

کافئین جذب کلسیم را مختل می‌کند. هر فنجان قهوه 2-3 میلی‌گرم کلسیم دفع می‌کند. مصرف بیش از 3 فنجان قهوه در روز مضر است. چای، نوشابه و شکلات نیز حاوی کافئین هستند.

مصرف کافئین را به 300 میلی‌گرم روزانه محدود کنید. قهوه را بین وعده‌های غذایی بنوشید. اضافه کردن شیر به قهوه جبران‌کننده است. جایگزین‌های بدون کافئین مانند چای گیاهی استفاده کنید.

کاهش تدریجی کافئین از سردرد جلوگیری می‌کند. بعد از ظهرها از نوشیدنی‌های بدون کافئین استفاده کنید. بهبود خواب از مزایای کاهش کافئین است. تعادل در مصرف کلید حفظ سلامت استخوان‌هاست.

 

استفاده از نور کافی خورشید

نور خورشید تولید ویتامین D را تحریک می‌کند. روزانه 15-20 دقیقه در معرض آفتاب باشید. صورت، دست‌ها و بازوها باید در معرض نور باشند. بهترین زمان بین 10 صبح تا 3 بعدازظهر است.

کرم ضدآفتاب با SPF بالا جذب را کاهش می‌دهد. پنجره‌ها اشعه UVB لازم را فیلتر می‌کنند. در زمستان ممکن است نور کافی نباشد. افراد با پوست تیره نیاز به زمان بیشتری دارند.

تعادل در معرض آفتاب اهمیت دارد. آفتاب سوختگی خطر سرطان پوست را افزایش می‌دهد. در ساعات اوج گرما احتیاط کنید. نور خورشید طبیعی‌ترین منبع ویتامین D است.

 

مصرف غذاهای غنی از مواد معدنی استخوان‌ساز

استخوان‌ها علاوه بر کلسیم به مواد معدنی دیگری نیاز دارند. منیزیم در سبزیجات برگ‌دار و آجیل یافت می‌شود. روی در گوشت قرمز، غذاهای دریایی و حبوبات وجود دارد. پتاسیم در موز، سیب‌زمینی و آووکادو فراوان است.

سیلیس در غلات کامل و سبزیجات یافت می‌شود. این ماده به تشکیل کلاژن در استخوان کمک می‌کند. بور در آلو، کشمش و بادام وجود دارد. این ماده معدنی جذب کلسیم را بهبود می‌بخشد.

رژیم متنوع و متعادل اهمیت دارد. مصرف انواع میوه و سبزیجات توصیه می‌شود. غذاهای فرآوری شده مواد معدنی کمتری دارند. تغذیه طبیعی بهترین منبع مواد معدنی است.

 

کنترل سطح هورمون‌های بدن

هورمون‌ها نقش کلیدی در سلامت استخوان دارند. استروژن در زنان از استخوان‌ها محافظت می‌کند. تستوسترون در مردان تراکم استخوان را حفظ می‌کند. هورمون پاراتیروئید سطح کلسیم خون را تنظیم می‌کند.

یائسگی زمان بحرانی برای استخوان‌هاست. هورمون‌درمانی ممکن است برای برخی زنان مناسب باشد. مردان با کاهش تستوسترون نیاز به بررسی دارند. آزمایش خون سطح هورمون‌ها را مشخص می‌کند.

تیروئید پرکار استخوان‌ها را ضعیف می‌کند. درمان مناسب این اختلالات اهمیت دارد. پزشک متخصص بهترین راهکار را توصیه می‌کند. تعادل هورمونی پایه سلامت استخوان‌هاست.

 

استفاده از مکمل‌ها تحت نظر پزشک

مکمل‌ها زمانی که تغذیه کافی نباشد ضروری هستند. کلسیم و ویتامین D رایج‌ترین مکمل‌ها هستند. منیزیم، روی و ویتامین K2 نیز ممکن است نیاز باشد. مکمل‌ها باید با نظر پزشک انتخاب شوند.

دوز مناسب براساس آزمایشات تعیین می‌شود. مصرف خودسرانه مکمل‌ها خطرناک است. برخی مکمل‌ها با داروها تداخل دارند. کیفیت مکمل‌ها بسیار متفاوت است.

مکمل‌ها جایگزین غذای سالم نیستند. باید همراه با رژیم غذایی مناسب استفاده شوند. پیگیری منظم اثرات مکمل‌ها ضروری است. پزشک براساس پاسخ بدن دوز را تنظیم می‌کند.

 

راه‌های درمان استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان در افراد میانسال و سالمند

استئوپنی وضعیتی است که در آن تراکم استخوان کاهش می‌یابد. این مشکل در میانسالان و سالمندان شیوع بیشتری دارد. خوشبختانه راهکارهای درمانی مؤثری برای کنترل آن وجود دارد. درمان به موقع از پیشرفت به پوکی استخوان جلوگیری می‌کند.

درمان استئوپنی نیازمند رویکردی چندجانبه است. پزشکان معمولاً ابتدا تغییرات سبک زندگی را توصیه می‌کنند. مصرف کافی کلسیم و ویتامین D پایه درمان را تشکیل می‌دهد. ورزش منظم به ویژه تمرینات تحمل وزن بسیار کمک‌کننده است.

داروهای مختلفی برای درمان استئوپنی تجویز می‌شوند. بیس فسفونات‌ها رایج‌ترین گروه دارویی هستند. برای زنان یائسه، درمان جایگزینی هورمون ممکن است مفید باشد. داروهای جدیدتر مانند دنوزوماب نیز نتایج خوبی نشان داده‌اند.

پیشگیری از زمین خوردن بخش مهمی از درمان است. اصلاح محیط زندگی خطر شکستگی را کاهش می‌دهد. درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند پرکاری تیروئید ضروری است. ترک سیگار و محدودیت الکل به بهبود تراکم استخوان کمک می‌کند.

پایش منظم تراکم استخوان روند درمان را کنترل می‌کند. پاسخ به درمان معمولاً پس از ۱-۲ سال مشخص می‌شود. شروع زودهنگام درمان بهترین نتایج را دارد. با درمان مناسب می‌توان از عوارض ناتوان‌کننده استئوپنی پیشگیری کرد.

 

داروهای بیس فسفونات

بیس فسفونات‌ها اصلی‌ترین داروهای مورد استفاده در درمان استئوپنی هستند. این داروها با مهار فعالیت استئوکلاست‌ها (سلول‌های تخریب‌کننده استخوان) کار می‌کنند. آلندرونات (Fosamax) و ریزدرونات (Actonel) از معروف‌ترین انواع این داروها محسوب می‌شوند. این داروها معمولاً به صورت خوراکی و با برنامه هفتگی یا ماهانه تجویز می‌شوند. نحوه مصرف صحیح این داروها بسیار حائز اهمیت است و باید دقیقاً طبق دستور پزشک انجام شود.

مصرف بیس فسفونات‌ها نیاز به رعایت اصول خاصی دارد. بیمار باید صبح ناشتا و با یک لیوان آب معمولی (نه آب معدنی یا آب میوه) آنها را مصرف کند. پس از مصرف دارو، بیمار باید حداقل 30 دقیقه در حالت ایستاده یا نشسته باقی بماند و از دراز کشیدن خودداری کند. این کار به جلوگیری از تحریک مری و معده کمک می‌کند. همچنین نباید تا یک ساعت پس از مصرف دارو، هیچ غذا یا نوشیدنی دیگری مصرف شود.

عوارض جانبی این داروها معمولاً شامل مشکلات گوارشی مانند سوزش سر دل، تهوع و درد معده است. برخی بیماران ممکن است دردهای عضلانی یا مفصلی را تجربه کنند. در موارد نادر، ممکن است باعث استئونکروز فک (مرگ بافت استخوانی فک) شوند، به خصوص در بیمارانی که کارهای دندانپزشکی تهاجمی انجام می‌دهند. به همین دلیل توصیه می‌شود قبل از شروع درمان، سلامت دهان و دندان کاملاً بررسی شود.

دوره درمان با بیس فسفونات‌ها معمولاً 3 تا 5 سال طول می‌کشد. پس از این دوره، پزشک با ارزیابی مجدد تراکم استخوان و وضعیت بیمار تصمیم می‌گیرد که آیا ادامه درمان ضروری است یا خیر. این داروها می‌توانند خطر شکستگی‌های استخوانی را تا 50% کاهش دهند. اثربخشی آنها معمولاً پس از 6 ماه تا یک سال قابل مشاهده است و با انجام تست‌های تراکم استخوان قابل ارزیابی است.

 

درمان جایگزینی هورمونی (برای زنان یائسه)

درمان جایگزینی هورمونی (HRT) یکی از گزینه‌های درمان استئوپنی در زنان یائسه است. این روش درمانی با جایگزین کردن هورمون‌های استروژن و پروژسترون که در یائسگی کاهش می‌یابند، عمل می‌کند. استروژن نقش مهمی در حفظ تراکم استخوان دارد و کاهش آن پس از یائسگی منجر به تسریع در از دست دادن استخوان می‌شود. درمان جایگزینی هورمونی نه تنها به حفظ تراکم استخوان کمک می‌کند، بلکه بسیاری از علائم ناخوشایند یائسگی مانند گرگرفتگی و تعریق شبانه را نیز کاهش می‌دهد.

این درمان معمولاً برای زنان زیر 60 سال یا آنهایی که در 10 سال اول پس از یائسگی هستند، تجویز می‌شود. در زنانی که رحم دارند، معمولاً ترکیبی از استروژن و پروژسترون استفاده می‌شود تا از خطر سرطان رحم جلوگیری شود. برای زنانی که هیسترکتومی شده‌اند، ممکن است فقط استروژن تجویز شود. هورمون‌درمانی به اشکال مختلفی از جمله قرص، چسب پوستی، ژل یا کرم در دسترس است.

با این حال، درمان جایگزینی هورمونی بدون عوارض نیست. خطرات احتمالی شامل افزایش احتمال لخته شدن خون، سکته مغزی، بیماری کیسه صفرا و در برخی موارد سرطان پستان است. به همین دلیل، پزشکان قبل از تجویز این درمان، سابقه پزشکی کامل بیمار را بررسی می‌کنند و خطرات و فواید آن را به دقت می‌سنجند. معمولاً کمترین دوز مؤثر برای کوتاه‌ترین مدت زمان ممکن تجویز می‌شود.

پایش منظم در طول درمان ضروری است. بیماران باید سالانه معاینه شوند و ماموگرافی منظم انجام دهند. معمولاً پس از 3-5 سال، پزشک نیاز به ادامه درمان را مجدداً ارزیابی می‌کند. نکته جالب این است که فواید هورمون‌درمانی بر استخوان‌ها ممکن است حتی پس از قطع درمان نیز ادامه یابد، به خصوص اگر درمان در سال‌های اولیه یائسگی شروع شده باشد.

 

مکمل‌های کلسیم و ویتامین D

مکمل‌های کلسیم و ویتامین D پایه و اساس تمام برنامه‌های درمانی استئوپنی هستند. کلسیم ماده معدنی اصلی تشکیل‌دهنده استخوان است و ویتامین D به جذب کلسیم در روده کمک می‌کند. در افراد میانسال و سالمند، نیاز روزانه به کلسیم حدود 1000-1200 میلی‌گرم است که بخشی از آن باید از طریق مکمل‌ها تأمین شود. ویتامین D نیز با دوز 800-1000 واحد بین‌المللی روزانه توصیه می‌شود.

دو شکل اصلی مکمل کلسیم، کلسیم کربنات و کلسیم سیترات هستند. کلسیم کربنات ارزان‌تر است اما برای جذب نیاز به اسید معده دارد، بنابراین باید با غذا مصرف شود. کلسیم سیترات گران‌تر است اما جذب بهتری دارد و می‌تواند با معده خالی هم مصرف شود، که برای افراد مسن و کسانی که داروهای کاهش اسید معده مصرف می‌کنند مناسب‌تر است. ویتامین D نیز به دو شکل D2 و D3 موجود است که ویتامین D3 شکل مؤثرتری محسوب می‌شود.

مصرف این مکمل‌ها باید با دقت انجام شود. دوزهای بسیار بالا می‌توانند باعث عوارضی مانند سنگ کلیه، یبوست یا رسوب کلسیم در عروق خونی شوند. بهتر است دوز روزانه کلسیم به دو یا سه قسمت تقسیم شود، چون بدن نمی‌تواند بیش از 500 میلی‌گرم کلسیم را در یک زمان جذب کند. مصرف همزمان با ویتامین D جذب کلسیم را افزایش می‌دهد. همچنین بهتر است مکمل کلسیم را با فاصله از برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌های تتراسایکلین یا داروهای تیروئید مصرف کرد.

پزشکان معمولاً قبل از شروع مکمل‌ها، سطح ویتامین D و کلسیم خون را بررسی می‌کنند. در طول درمان نیز ممکن است نیاز به پایش دوره‌ای این سطوح باشد. نکته مهم این است که مکمل‌ها جایگزین یک رژیم غذایی سالم نیستند، بلکه باید مکمل آن باشند. مصرف غذاهای غنی از کلسیم مانند لبنیات، ماهی‌های کنسروی با استخوان و سبزیجات برگ‌دار تیره باید در رژیم غذایی گنجانده شود.

 

داروهای تعدیل کننده گیرنده استروژن

داروهای تعدیل کننده انتخابی گیرنده استروژن (SERMs) گروهی از داروها هستند که اثرات استروژن را بر برخی بافت‌ها تقلید می‌کنند، در حالی که بر برخی دیگر اثر مهارکننده دارند. رالوکسیفن (Evista) معروف‌ترین داروی این گروه است که برای پیشگیری و درمان استئوپنی در زنان یائسه استفاده می‌شود. این دارو اثرات مفید استروژن بر استخوان را دارد، بدون اینکه خطرات استروژن بر سینه و رحم را ایجاد کند.

رالوکسیفن به صورت قرص روزانه مصرف می‌شود و می‌تواند خطر شکستگی مهره‌ها را تا 50% کاهش دهد. این دارو نه تنها از کاهش تراکم استخوان جلوگیری می‌کند، بلکه ممکن است باعث افزایش اندک تراکم استخوان نیز بشود. یکی از مزایای جانبی رالوکسیفن این است که می‌تواند خطر سرطان سینه مهاجم را در زنان یائسه کاهش دهد.

با این حال، این داروها نیز عوارض جانبی دارند. شایع‌ترین عوارض شامل گرگرفتگی، گرفتگی عضلات پا و افزایش خطر لخته شدن خون در سیاهرگ‌ها هستند. به همین دلیل، برای زنانی که سابقه لخته خون دارند یا برای مدت طولانی بی‌حرکت می‌شوند (مثلاً پس از جراحی)، مناسب نیستند. همچنین ممکن است باعث تشدید گرگرفتگی در زنان تازه یائسه شوند.

پزشکان معمولاً قبل از تجویز این داروها، سابقه پزشکی کامل بیمار را بررسی می‌کنند. در طول درمان، پایش منظم برای بررسی هرگونه عارضه جانبی ضروری است. اثرات این داروها بر تراکم استخوان معمولاً پس از 1-2 سال ظاهر می‌شود و با انجام تست‌های تراکم استخوان قابل ارزیابی است. این داروها معمولاً برای استفاده طولانی‌مدت (5 سال یا بیشتر) تجویز می‌شوند.

 

تزریق دنوزوماب (Prolia)

دنوزوماب (Prolia) یک داروی بیولوژیک جدیدتر برای درمان استئوپنی و پوکی استخوان است. این دارو با مکانیسمی کاملاً متفاوت از بیس فسفونات‌ها عمل می‌کند. دنوزوماب آنتی‌بادی مونوکلونالی است که پروتئینی به نام RANKL را مهار می‌کند. این پروتئین در تشکیل و فعال شدن استئوکلاست‌ها (سلول‌های تخریب‌کننده استخوان) نقش دارد.

این دارو به صورت تزریق زیرپوستی هر 6 ماه یکبار تجویز می‌شود. این روش مصرف برای بسیاری از بیماران، به ویژه آنهایی که در مصرف منظم داروهای خوراکی مشکل دارند، راحت‌تر است. دنوزوماب برای بیماران با مشکلات کلیوی نیز گزینه مناسبی است، چون برخلاف بیس فسفونات‌ها از کلیه دفع نمی‌شود.

دنوزوماب می‌تواند به سرعت تراکم استخوان را افزایش دهد و خطر شکستگی را کاهش دهد. عوارض جانبی آن معمولاً خفیف است و ممکن است شامل دردهای عضلانی، درد در اندام‌ها و افزایش خطر عفونت‌ها باشد. یک عارضه نادر اما جدی، کاهش کلسیم خون است که به همین دلیل قبل از شروع درمان باید سطح کلسیم بررسی شود و در طول درمان نیز مکمل کلسیم و ویتامین D کافی مصرف شود.

یکی از نکات مهم در مورد دنوزوماب این است که پس از قطع دارو، ممکن است از دست دادن سریع تراکم استخوان رخ دهد. به همین دلیل، پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که پس از قطع دنوزوماب، درمان با داروی دیگری مانند بیس فسفونات شروع شود. هزینه این دارو نسبت به بیس فسفونات‌ها بیشتر است، اما برای بیمارانی که نمی‌توانند بیس فسفونات مصرف کنند یا به آنها پاسخ نمی‌دهند، گزینه بسیار مؤثری محسوب می‌شود.

 

هورمون پاراتیروئید (تری پاراتاید)

تری پاراتاید (Forteo) یک داروی منحصر به فرد در درمان استئوپنی است. این دارو اولین و تنها داروی استخوان‌ساز تایید شده توسط FDA می‌باشد. برخلاف سایر داروهای استئوپنی که عمدتاً از تخریب استخوان جلوگیری می‌کنند، تری پاراتاید واقعاً استخوان جدید می‌سازد. این دارو فرم مصنوعی هورمون پاراتیروئید انسانی است که به صورت تزریق زیرجلدی روزانه استفاده می‌شود.

تری پاراتاید برای بیماران با استئوپنی شدید که سابقه شکستگی دارند تجویز می‌شود. دوره درمان معمولاً 18 تا 24 ماه طول می‌کشد. این دارو می‌تواند خطر شکستگی مهره‌ها را تا 65% و شکستگی غیرمهره‌ای را تا 53% کاهش دهد. نتایج مطالعات نشان می‌دهد این دارو می‌تواند تراکم استخوان را در مهره‌های کمری تا 10% افزایش دهد.

عوارض جانبی ممکن شامل تهوع، سرگیجه و گرفتگی عضلات پا است. به دلیل خطر بالقوه ایجاد استئوسارکوم در مطالعات حیوانی، استفاده از آن در بیماران با سابقه سرطان استخوان یا پرتودرمانی استخوان ممنوع است. هزینه درمان با تری پاراتاید بسیار بالا است و نیاز به نگهداری در یخچال دارد.

پس از اتمام دوره درمان با تری پاراتاید، معمولاً باید درمان با داروهای ضد جذب استخوان مانند بیس فسفونات‌ها شروع شود. این کار به حفظ تراکم استخوان به دست آمده کمک می‌کند. بیماران در طول درمان باید تحت نظارت دقیق پزشک باشند و سطح کلسیم خون آنها به طور منظم کنترل شود.

 

درمان با استرانسیم رانلات

استرانسیم رانلات (Protelos) دارویی با مکانیسم دوگانه است که هم تشکیل استخوان را تحریک می‌کند و هم تخریب استخوان را کاهش می‌دهد. این دارو به صورت پودر خوراکی که در آب حل می‌شود، مصرف می‌گردد. دوز معمول آن 2 گرم روزانه است که باید قبل از خواب و حداقل 2 ساعت پس از غذا مصرف شود.

استرانسیم رانلات می‌تواند خطر شکستگی مهره‌ها را تا 41% و شکستگی غیرمهره‌ای را تا 16% کاهش دهد. مطالعات نشان داده‌اند این دارو می‌تواند تراکم استخوان را در مهره‌های کمری تا 15% و در استخوان ران تا 8% افزایش دهد. اثرات آن معمولاً پس از 3 ماه شروع درمان ظاهر می‌شود.

عوارض جانبی شایع شامل تهوع، اسهال و سردرد است. در برخی موارد ممکن است باعث واکنش‌های آلرژیک پوستی شود. به دلیل گزارش‌های نادر از افزایش خطر ترومبوز وریدی و سندرم استیونز-جانسون، استفاده از آن در برخی کشورها محدود شده است. بیماران باید از مصرف همزمان آن با غذا یا شیر جدا خودداری کنند چون جذب دارو را کاهش می‌دهد.

درمان با استرانسیم رانلات معمولاً طولانی‌مدت (3-5 سال) است. در طول درمان، پزشک باید به طور منظم وضعیت بیمار را ارزیابی کند. این دارو برای بیماران با نارسایی شدید کلیوی توصیه نمی‌شود. پس از قطع دارو، بهتر است درمان با داروی ضد جذب استخوان ادامه یابد.

 

تمرینات ورزشی تقویت‌کننده استخوان

ورزش منظم بخش جدایی‌ناپذیر از هر برنامه درمانی استئوپنی است. تمرینات تحمل وزن مانند پیاده‌روی سریع، دویدن آهسته و بالا رفتن از پله‌ها برای تحریک رشد استخوان بسیار مؤثر هستند. این نوع ورزش‌ها نیروی جاذبه و انقباض عضلانی را بر استخوان‌ها وارد می‌کنند که به افزایش تراکم استخوان منجر می‌شود.

تمرینات مقاومتی با وزنه‌های آزاد یا دستگاه‌های بدنسازی نیز بسیار مفید هستند. این تمرینات نه تنها استخوان‌ها را تقویت می‌کنند، بلکه باعث افزایش توده عضلانی و بهبود تعادل می‌شوند که از زمین خوردن جلوگیری می‌کند. بهتر است این تمرینات 2-3 بار در هفته انجام شوند و به تدریج شدت آنها افزایش یابد.

تمرینات تعادلی مانند تای چی یا یوگا نیز برای افراد مبتلا به استئوپنی توصیه می‌شوند. این تمرینات خطر زمین خوردن را که می‌تواند منجر به شکستگی شود، کاهش می‌دهند. 30 دقیقه ورزش در روز و حداقل 5 روز در هفته ایده‌آل است. بهتر است برنامه ورزشی تحت نظارت متخصص فیزیوتراپی طراحی شود.

شنا و دوچرخه‌سواری اگرچه برای سلامت کلی مفید هستند، اما تأثیر کمتری بر افزایش تراکم استخوان دارند چون نیروی جاذبه کمتری بر استخوان‌ها وارد می‌کنند. ترکیب انواع مختلف ورزش‌ها بهترین نتایج را به دنبال خواهد داشت. هر برنامه ورزشی باید به تدریج شروع شود و با توجه به توانایی فرد پیشرفت کند.

 

اصلاح رژیم غذایی غنی از مواد معدنی

یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند به طور قابل توجهی به درمان استئوپنی کمک کند. کلسیم مهم‌ترین ماده معدنی برای سلامت استخوان است که باید از طریق ترکیب غذاها و مکمل‌ها تأمین شود. محصولات لبنی کم چرب، ماهی‌های کنسروی با استخوان مانند سالمون، و سبزیجات برگ‌دار تیره مانند کلم پیچ از منابع عالی کلسیم هستند.

منیزیم نیز برای سلامت استخوان ضروری است و در آجیل، دانه‌ها، غلات کامل و سبزیجات برگ‌دار یافت می‌شود. روی که در گوشت قرمز، غذاهای دریایی و حبوبات وجود دارد، به تشکیل ماتریکس استخوان کمک می‌کند. پتاسیم موجود در موز، سیب زمینی و آووکادو نیز می‌تواند با کاهش دفع کلسیم از ادرار به حفظ تراکم استخوان کمک کند.

ویتامین K که در سبزیجات برگ‌دار سبز یافت می‌شود، برای تولید پروتئین‌های استخوان‌ساز ضروری است. غذاهای غنی از ویتامین C مانند مرکبات و فلفل دلمه‌ای نیز به تشکیل کلاژن در استخوان کمک می‌کنند. مصرف پروتئین کافی (1-1.2 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) برای حفظ توده استخوانی و عضلانی حیاتی است.

باید از مصرف بیش از حد نمک، کافئین و الکل خودداری کرد چون می‌توانند باعث دفع کلسیم از بدن شوند. نوشابه‌های گازدار حاوی فسفات بالا نیز ممکن است به استخوان‌ها آسیب بزنند. یک رژیم متعادل با انواع میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین‌های بدون چربی و لبنیات کم چرب بهترین انتخاب برای سلامت استخوان‌هاست.

 

ترک سیگار و الکل

سیگار کشیدن یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای استئوپنی است. نیکوتین و سایر مواد شیمیایی موجود در سیگار مستقیماً به سلول‌های استخوان‌ساز آسیب می‌زنند و جذب کلسیم را کاهش می‌دهند. افراد سیگاری تراکم استخوان کمتری دارند و سریع‌تر استخوان از دست می‌دهند. خطر شکستگی در افراد سیگار تا 30% بیشتر از غیرسیگاری‌هاست.

ترک سیگار در هر سنی می‌تواند به بهبود سلامت استخوان‌ها کمک کند. پس از ترک، بدن شروع به ترمیم آسیب‌های ناشی از سیگار می‌کند. مشاوره ترک سیگار، گروه‌های حمایتی و داروهای کمکی می‌توانند شانس موفقیت در ترک را افزایش دهند. حتی کاهش تعداد سیگارهای مصرفی روزانه نیز می‌تواند مفید باشد.

کاهش مصرف الکل یا ترک کامل آن می‌تواند به بهبود تراکم استخوان کمک کند. بیمارانی که در ترک الکل مشکل دارند می‌توانند از برنامه‌های ترک الکل و مشاوره تخصصی کمک بگیرند. ترک سیگار و الکل نه تنها برای استخوان‌ها، بلکه برای سلامت کلی بدن مفید است و اثرات سایر درمان‌های استئوپنی را نیز تقویت می‌کند.

 

پیشگیری از زمین خوردن

پیشگیری از زمین خوردن برای افراد مبتلا به استئوپنی حیاتی است، چون حتی یک زمین خوردن ساده می‌تواند منجر به شکستگی شود. اصلاح محیط خانه اولین قدم در پیشگیری از زمین خوردن است. حذف فرش‌های کوچک و لغزنده، ثابت کردن سیم‌های برق، و اطمینان از نورپردازی کافی به ویژه در راهروها و راه پله‌ها ضروری است.

نصب دستگیره‌های دیواری در حمام و کنار توالت، استفاده از کفپوش‌های ضد لغزش در حمام، و قرار ندادن اشیاء در مسیرهای عبور و مرور می‌تواند خطر زمین خوردن را کاهش دهد. پوشیدن کفش‌های مناسب با کف غیرلغزنده و پشتیبان قوی نیز مهم است. از راه رفتن با جوراب یا دمپایی‌های لغزنده در خانه باید خودداری کرد.

تمرینات تعادلی و تقویتی می‌توانند به جلوگیری از زمین خوردن کمک کنند. فعالیت‌هایی مانند تای چی، یوگا یا تمرینات تعادلی خاص تحت نظر فیزیوتراپیست بسیار مؤثر هستند. تقویت عضلات پا و بهبود انعطاف‌پذیری می‌تواند تعادل را افزایش دهد. استفاده از عصا یا واکر در صورت نیاز نیز توصیه می‌شود.

بررسی منظم بینایی و شنوایی مهم است چون اختلال در این حس‌ها می‌تواند خطر زمین خوردن را افزایش دهد. همچنین باید با پزشک درباره داروهایی که ممکن است باعث سرگیجه یا خواب‌آلودگی شوند مشورت کرد. ویتامین D کافی نیز به حفظ قدرت عضلات و کاهش خطر زمین خوردن کمک می‌کند.

 

درمان بیماری‌های زمینه‌ای مؤثر

بسیاری از بیماری‌های مزمن می‌توانند بر سلامت استخوان تأثیر بگذارند و درمان آنها بخش مهمی از مدیریت استئوپنی است. پرکاری تیروئید و پرکاری پاراتیروئید با افزایش تخریب استخوان همراه هستند و کنترل دقیق این شرایط با دارو ضروری است. بیماران دیابتی نیز در معرض خطر بالاتر استئوپنی هستند و کنترل دقیق قند خون می‌تواند به حفظ سلامت استخوان کمک کند.

بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس می‌توانند باعث کاهش تراکم استخوان شوند. استفاده مناسب از داروهای کنترل کننده این بیماری‌ها و در برخی موارد استفاده از داروهای محافظ استخوان توصیه می‌شود. بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک، بیماری التهابی روده و جراحی‌های کاهش وزن می‌توانند جذب مواد مغذی مهم برای استخوان را مختل کنند.

بیماری‌های کلیوی مزمن نیز می‌توانند تعادل کلسیم و فسفر را در بدن برهم بزنند. درمان مناسب این بیماری‌ها و در برخی موارد استفاده از داروهای خاص برای تنظیم متابولیسم مواد معدنی ضروری است. برخی سرطان‌ها و درمان‌های آنها (مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی) نیز می‌توانند بر سلامت استخوان تأثیر بگذارند.

ارزیابی و مدیریت این بیماری‌های مزمن باید بخشی از برنامه جامع درمان استئوپنی باشد. همکاری بین پزشکان متخصص مختلف (مانند متخصص غدد، روماتولوژیست، گوارش و نفرولوژیست) اغلب لازم است. کنترل مناسب این بیماری‌ها نه تنها به بهبود سلامت استخوان کمک می‌کند، بلکه کیفیت کلی زندگی بیمار را نیز افزایش می‌دهد.

 

استفاده از وسایل محافظتی

استفاده از وسایل محافظتی می‌تواند از شکستگی‌های ناشی از استئوپنی جلوگیری کند. محافظ لگن یکی از مؤثرترین وسایل برای افراد پرخطر است. این محافظها که در داخل لباس زیر مخصوص پوشیده می‌شوند، در صورت زمین خوردن ضربه به لگن را جذب می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند که محافظ لگن می‌تواند خطر شکستگی لگن را تا 60% کاهش دهد.

استفاده از عصا یا واکر برای افرادی که مشکلات تعادلی دارند یا ضعف عضلانی دارند توصیه می‌شود. این وسایل نه تنها حمایت فیزیکی فراهم می‌کنند، بلکه اعتماد به نفس فرد را برای حرکت افزایش می‌دهند. انتخاب وسیله مناسب باید با کمک فیزیوتراپیست انجام شود تا مطمئن شویم اندازه آن مناسب است و به درستی استفاده می‌شود.

کفش‌های مناسب با کف ضد لغزش و پشتیبان قوی مچ پا نیز نوعی محافظت محسوب می‌شوند. کفش باید کاملاً اندازه پا باشد و پاشنه کوتاه و پهن داشته باشد. در زمستان، استفاده از کفش‌های با آج مناسب برای جلوگیری از لغزش روی سطوح یخ‌زده مهم است.

برای افرادی که دچار شکستگی مهره شده‌اند، کرستهای مخصوص ستون فقرات ممکن است توصیه شود. این کرستها از ستون فقرات حمایت می‌کنند و به کاهش درد کمک می‌کنند. استفاده از این وسایل باید تحت نظر پزشک یا فیزیوتراپیست باشد تا از عوارض احتمالی مانند ضعف عضلانی ناشی از استفاده طولانی مدت جلوگیری شود.

 

پایش منظم تراکم استخوان

پایش منظم تراکم استخوان بخش مهمی از مدیریت استئوپنی است. تست سنجش تراکم استخوان (DEXA) معمولاً هر 1-2 سال تکرار می‌شود تا پاسخ به درمان ارزیابی شود. این تست بدون درد و غیرتهاجمی است و تنها 10-15 دقیقه طول می‌کشد. نتایج به صورت T-score و Z-score گزارش می‌شوند که پیشرفت بیماری یا بهبودی را نشان می‌دهند.

آزمایش‌های خون دوره ای نیز برای پایش سطح کلسیم، فسفر، ویتامین D و نشانگرهای تخریب استخوان انجام می‌شود. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند اثربخشی درمان را ارزیابی کند و در صورت نیاز دوز داروها یا مکمل‌ها را تنظیم نماید. نشانگرهای استخوانی می‌توانند تغییرات متابولیسم استخوان را زودتر از DEXA نشان دهند.

پایش قد نیز روش ساده اما مؤثری است. کاهش قد بیش از 4 سانتی‌متر می‌تواند نشانه شکستگی‌های فشاری مهره باشد که ممکن است بدون علامت واضح رخ داده باشند. عکسبرداری از ستون فقرات در صورت شک به شکستگی مهره ممکن است لازم باشد.

دفترچه یادداشت علائم نیز می‌تواند به پایش کمک کند. ثبت دردهای استخوانی، تغییرات وضعیت قامت یا هرگونه مشکل حرکتی به پزشک کمک می‌کند روند بیماری را بهتر ارزیابی کند. پایش منظم به پزشک اجازه می‌دهد درمان را به موقع تنظیم کند و از عوارض جدی جلوگیری نماید.

 

درمان‌های جدید بیولوژیک

روموسوزوماب (Evenity) جدیدترین داروی تایید شده برای درمان استئوپنی شدید و پوکی استخوان است. این داروی بیولوژیک آنتی‌بادی مونوکلونالی است که همزمان دو مکانیسم دارد: مهار Sclerostin (پروتئینی که تشکیل استخوان را محدود می‌کند) و کاهش فعالیت استئوکلاست‌ها (سلول‌های تخریب‌کننده استخوان). این دارو به صورت تزریق ماهانه زیر پوست به مدت 12 ماه تجویز می‌شود.

مطالعات بالینی نشان داده‌اند که روموسوزوماب می‌تواند تراکم استخوان را در مهره‌های کمری تا 13% و در استخوان ران تا 7% تنها در 12 ماه افزایش دهد. همچنین می‌تواند خطر شکستگی مهره‌ها را تا 73% کاهش دهد. این دارو برای بیمارانی که شکستگی‌های متعدد داشته‌اند یا به سایر درمان‌ها پاسخ نداده‌اند، گزینه مناسبی است.

عوارض جانبی ممکن شامل درد مفاصل، سردرد و افزایش خطر عفونت باشد. به دلیل خطر بالقوه حوادث قلبی-عروقی، در بیماران با سابقه سکته قلبی یا مغزی باید با احتیاط تجویز شود. پس از اتمام دوره 12 ماهه، باید درمان با داروهای ضد جذب استخوان مانند بیس فسفونات‌ها ادامه یابد تا تراکم استخوان حفظ شود.

سایر داروهای جدید در حال تحقیق شامل آنتی‌بادی‌های ضد DKK1 و مهارکننده‌های کاتپسین K هستند. این داروها با مکانیسم‌های جدیدی عمل می‌کنند و ممکن است در آینده گزینه‌های درمانی بیشتری برای استئوپنی ارائه دهند. درمان‌های بیولوژیک معمولاً هزینه بالاتری دارند اما برای بیمارانی که به درمان‌های معمول پاسخ نمی‌دهند، می‌توانند بسیار مؤثر باشند.

 

جمع بندی اسئوپنی یا کاهش تراکم استخوان در افراد میانسال و سالمند

استئوپنی به عنوان مرحله پیش از پوکی استخوان، کاهش تراکم استخوان را نشان می‌دهد. این وضعیت در میانسالی و سالمندی شیوع بیشتری دارد. تشخیص به موقع و مدیریت مناسب می‌تواند از پیشرفت به پوکی استخوان جلوگیری کند.

استئوپنی معمولاً بدون علامت است. به همین دلیل غربالگری منظم، به ویژه برای زنان پس از یائسگی و مردان بالای ۷۰ سال اهمیت دارد. تست DEXA استاندارد طلایی تشخیص است. عوامل خطر شامل افزایش سن، کمبود هورمون‌ها، تغذیه نامناسب و سبک زندگی کم‌تحرک است.

درمان استئوپنی نیازمند رویکردی جامع است. تغییرات سبک زندگی پایه درمان را تشکیل می‌دهد. مصرف کافی کلسیم و ویتامین D ضروری است. ورزش منظم، به ویژه تمرینات تحمل وزن و مقاومتی توصیه می‌شود. ترک سیگار و محدودیت الکل تأثیر بسزایی دارد.

در موارد نیاز، داروهای مختلفی تجویز می‌شوند. بیس فسفونات‌ها خط اول درمان دارویی هستند. داروهای جدیدتر مانند دنوزوماب و تری پاراتاید گزینه‌های مؤثری محسوب می‌شوند. درمان جایگزینی هورمون برای برخی زنان یائسه ممکن است مفید باشد.

پیشگیری از زمین خوردن بخش مهمی از مدیریت استئوپنی است. اصلاح محیط خانه و استفاده از وسایل کمکی خطر شکستگی را کاهش می‌دهد. درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و پرکاری تیروئید نیز اهمیت دارد.

پایش منظم تراکم استخوان و پاسخ به درمان ضروری است. با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، می‌توان از عوارض ناتوان‌کننده استئوپنی پیشگیری کرد. حفظ سلامت استخوان کیفیت زندگی در سالمندی را بهبود می‌بخشد.

 

مقاله های مفید درباره استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان در افراد میانسال و سالمند

استئوپنی چیست و چگونه بر افراد میانسال و سالمند تأثیر می‌گذارد؟

کاهش توده عضلانی و استخوانی در افراد میانسال و سالمند

استئوپنی در افراد میانسال و سالمند چیست ؟